SYARḤ HADIS DARI MASA KE MASA
Abstract
Artikel ini mencoba mengeksplorasi sejarah syarḥ hadis yang dimulai dari masa klasik sampai sekarang. Sebagaimana al-Qur’an yang tidak bisa dipahami tanpa tafsir, demikian juga dengan hadis yang harus dipahami dengan penjelasan (syarḥ). Dalam tradisi Islam penjelasan untuk al-Qur’an disebut tafsir sedangkan penjelasan untuk hadis disebut syarḥ. Perkembangan syarḥ hadis sudah dimulai sejak masa Nabi saw., tetapi tidak seperti tradisi syarḥ yang dikenal sekarang. Sejarah hadis sudah banyak dilakukan oleh sarjana-sarjana Muslim ataupun orientalis. Dalam tulisan ini, pendekatan sejarah dan metode deskriptif-analitis sangat diperlukan untuk melihat dan menganalisis sejarah syarḥ hadis. Ada tiga periode yang dikemukakan dalam tulisan ini, periode klasik (V-XII), pertengan (XII-XIX), dan modern (XIX-sekarang). Masing-masing periode memiliki karakteritik tersendiri, masa klasik masih difokuskan pada kodifikasi, penjelasan makna kata yang garib, dan munculnya embrio syarḥ hadis. Abad pertengahan sudah mulai dilakukan pembukuan syarḥ hadis, tetapi lebih didominasi oleh kitab-kitab yang masuk dalam kategori al-kutub al-sittah. Adapun periode modern, tradisi syarḥ hadis sudah berkembang dengan pesat. Periode ini masih ini memiliki kemiripan dengan periode abad pertengahan karena masih didominasi oleh al-kutub al-sittah. Selain itu kebanyakan sarjana-sarjana Muslim hanya mengulangi penjelasan ulama-ulama sebelum. Tetapi satu hal yang membedakan dengan dua periode sebelumnya, periode modern sudah mulai menjelaskan hadis dengan ilmu-ilmu sosial-humaniora ataupun ilmu sains modern. Dalam konteks sekarang, hadis-hadis Nabi saw. harus dipahami dengan berbagai macam metode dan pendekatan supaya bisa menjawab tantangan problematika umat manusia.References
DAFTAR PUSTAKA
A’ẓamī-al, Dirāsāt fī al-Ḥadīṡ al-Nabawī wa Tārīkhu Tadwīnihi, J-I dan II, Beirut: al-Maktab al-Islāmī, 1413 H/1996 M.
_______. Studies in Hadīth Methodology and Literature, Indiana: American Trust Publications, 1977.
Abdul Bāqī, Muḥammad Fu’ād, al-Mu’jam al-Mufahras li Alfāẓ al-Qur’ān al-Karīm bi Ḥāsyiyaḥ al-Muṣḥaf al-Syarīf, Kairo: Dār al-Ḥadīṡ, 1428 H/2007 M.
Abdul Hādī, Abdul Muhdī bin Abdul Qādir, Daf’u al-Syubuhāt an al-Sunnah wa al-Rasūl, Kairo: Maktabah al-Īmān, cet-III, 1427 H/2006 M.
Abū al-Ḥasan al-Sindī, Muḥammad bin al-Hādī, Ḥāsyiah al-Sindī alā Ṣaḥīḥ al-Bukhārī, Beirut: Dār al-Fikr li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī, cet-I, 1426/1427 H/2006 M., terdiri empat juz.
Abū Hilāl al-Askarī, al-Ḥasan bin Abdullāh bin Sahal, al-Furūq al-Lugawīyah Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-II, 2010 M
Abū Marwān al-Andalusī, Abd al-Malik bin Ḥabīb al-Sulamī, Tafsīr Garīb al-Muwaṭṭa’, ditahkik dan diberi kata pengantar oleh Abd al-Raḥmān bin Sulaimān al-Uṡaimīn, Makkah al-Mukarramah: Maktabah al-Abīkān, cet-I, 1421 H/2001 M.
Abū Rayyah, Maḥmūd, Aḍwā’ Alā al-Sunnah al-Muḥammadīyah, Mesir: Maṭba’ah Dār al-Ta’līf, cet-1, 1377 H/1985 M.
Abū Syuhbah, Muḥammad, Fī Riḥāb al-Sunnah al-Kutub al-Ṣiḥāḥ al-Sittah, Mesir: Majma’ al-Buḥūṡ al-Islāmīyah, cet-I, 1415 H/1995 M.
Abū Zahw, Muḥammad, al-Ḥadīṡ wa al-Muḥaddiṡūn, Mesir: al-Maktabah al-Taufīqīyah li al-Ṭab’i wa al-Nasyr wa al-Tauzī’.
Aḥmad al-Adawī, Abū Ṣuhaib Ṣafā’ al-Ḍiwī, Ihdā’ al-Dībājah bi Syarḥ Sunan Ibn Mājah, Maktabah Dār al-Yaqīn.
Amīn, Aḥmad, Ḍuḥā al-Islām, Kairo: Maktabah al-Nahḍah al-Miṣrīyah, juz-II, cet-VII, t. th.
___________. Ẓuhr al-Islām, Kairo: Maktabah al-Nahḍah al-Miṣrīyah, cet-IV, 1966.
Anṣāriyān, Ḥusain, Commentary on Kumayl Supplication, trj. Hamideh Elahinia Qum-Iran: Quds Press, cet-I, 1427 H/2006 M.
Āṣafī, Muḥammad Mahdī, Syī’ah Ahl al-Bait, Qum-Iran: al-Maṭba’ah Lailā, cet-I, 1428 H.
Aṣfahānī-al, Abū al-Qāsim al-Ḥusain bin Muḥammad bin Mufaḍḍal al-Rāghib, Mu’jam Mufaradāt Alfāzh al-Qur’ān, Pentashih Ibrāhīm Syamsuddīn, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah.
Ash-Shiddieqy, Muhammad Hasbi, Sejarah dan Pengantar Ilmu Hadts, edisi revisi, Semarang: Pustaka Rezeki Putra, cet-III, 2010 M.
Badr al-Dīn al-Ainī, Abū Muḥammad Maḥmūd bin Aḥmad bin Mūsā, Syarḥ Sunan Abī Dāwud, jilid-II, ditahkik oleh Abū al-Munżir Khālid bin Ibrāhīm al-Miṣrī, Riyāḍ: Maktabah al-Rusy, cet-I, 1420 H/1999 M.
Badrān, Abū al-Ainain, al-Ḥadīṡ al-Nabawī, Tārīkhuhu wa Muṣṭalaḥātuhu, Iskandariya: Mu’assasah Syabāb al-Jāmi’ah li Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī’, 1983 M.
Bukhārī-al, Abū Abdillah Muhammad bin Ismā’īl bin Ibrāhīm bin Al-Mugīrah bin Bardizbah, Al-Jāmi’ Al-Shaḥīh/Ṣaḥīḥ al-Bukhārī
Departemen Pendidikan Nasional, Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI) Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama, cet-cet-I, edisi-IV, 2008 M.
Fayyūmī-al, Abū al-Abbās Aḥmad bin Muḥammad bin Alī al-Fayyūmī, al-Miṣbāḥ al-Munīr, Kairo: Dār al-Ghadd al-Jadīd, cet-I, 1428 H/2007 M.
Ḥākim-al, Abū Abdillāh Muḥammad bin Abdullāh al-Naisābūrī, Ma’rifah Ulūm al-Ḥadīṡ, ditashih dan dita’liq oleh al-Sayyid Mu’aẓẓim Ḥusain, Kairo: Maktabah al-Mutanabbī, t. th.
Ḥasaballāh, Ali dan Mūṣṭafā Zaid, Min Hadyi al-Sunnah, Mesir: Dār al-Fikr al-Arabī, cet-II, 1382 H/1963 M.
Ḥasanī-al, al-Sayyid Muḥammad bin Alawī bin Abbās al-Mālikī al-Makkī, al-Minhal al-Laṭīf Uṣūl al-Ḥadīṡ al-Syarīf, Indonesia: Dār al-Raḥmah al-Islāmīyah, t. th.
Hāsyim, Aḥmad Umar, Qawā’id Uṣūl al-Ḥadīṡ, Beirut: Dār al-Fikr, t. th.
Ibn Fāris, Abū al-Ḥusain Aḥmad bin Fāris bin Zakariyā, Mu’jam al-Maqāyīs fī al-Lugah, Beirut: Dār al-Fikr, cet-I, 1415 H/1994 M
Ibnu Manẓūr, Jamāl al-Dīn Abū al-Faḍl Muḥammad bin Mukram bin Manẓūr al-Anṣārī al-Ifrīqī al-Miṣrī, , Lisān al-Arab, ditahkik dan dita’liq oleh Āmir Aḥmad Ḥaidar, dimuraja’ah oleh Abdul Mun’im Khalīl Ibrāhīm, edisi baru, juz-II Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-II, 2009 M.
Ibn al-Ṣalāḥ Abū Amr Uṡmān bin Abd al-Raḥmān bin Uṡmān bin Mūsā al-Kurdī al-Syahrazūrī al-Syarkhānī, Muqaddimah Ibn al-Ṣalāḥ fī Ulūm al-Ḥadīṡ, dita’liq dan ditakhrij oleh Abū Abd al-Raḥmān Ṣalāḥ bin Muḥammad bin Uwaiḍah, edisi terbitan baru Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-II, 2006 M.
Irāqī-al, Zain al-Dīn Abd al-Raḥīm bin al-Ḥusain, al-Taqyīd wa al-Īḍāḥ Syarḥ Muqaddimah Ibn al-Ṣalāḥ, ditahkik oleh Abd al-Raḥmān Muḥammad Uṡmān, Beirut: Dār al-Fikr li al-Ṭabā’ah wa Al-Nasyr wa al-Tauzī, 1401 H/1981 M.
Jalī, Aḥmad Muḥammad, Dirāsah an al-Firaq fī Tārīkh al-Muslimīn: al-Khawārij wa al-Syī’ah, Riyāḍ-al-Mamlakah al-Arabīyah al-Sa’ūdīyah, cet-II, 1408 H/1988 M.
Jawwābī-al, Muḥammad Ṭāhir, Juhūd al-Muḥaddiṡīn Fī Naqd al-Matni al-Ḥadīṡ al-Nabawī al-Syarīf, Tunisia, Nasyr wa Tauzī’ Muassasāt Abdul Karīm Ibn Abdullāh, t. th.
Juyūsyī-al, Muḥammad Ibrāhīm, Dirāsāt Ḥaula al-Sunnah, Mesir, Dār al-Ta’līf, cet-I, 1396 H/1976 M.
Kāfī, Aḥmad , al-Ḥājah al-Syar’īyah: Ḥudūduhā wa Qawāiduhā, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-I, 1434 H/2004 M.
Kaḥālah, Umar Riḍā, Mu’jam al-Mu’allifīn: Tarājim Muṣannifī al-Kutub al-Arabīyah Beirut: Mu’assasah al-Risālah, t. th.
Kattānī-al, Abū Abdillāh Muḥammad bin Ja’far, Naẓm al-Mutanāṡir min al-Ḥadīṡ al-Mutawātir, Mesir: Dār al-kutub al-Salafīyah li al-Ṭabā’ah wa al-Nasyr, cet-II, edisi revisi, t. th.
Khaṭīb-al, Muḥammad Ajāj, al-Sunnah Qabla al-Tadwīn, Kairo: Maktabah Wahbah, cet-I, 1383 H/1963 M.
-------------Uṣūl al-Ḥadīṡ: Ulūmuhu wa Muṣṭalaḥuhu, Beirut: Dār al-Fikr, 1409 H/1989 M.
Khaṭṭābī-al, Abū Sulaimān Ḥamd bin Muḥammad al-Bustī, Ma’ālim al-Sunan Syarḥ Sunan Abī Dāwud, ditashih oleh Muḥammad Rāgib al-Ṭabbākh, Ḥalab: Maṭba’ah al-Ilmīyah, cet-I, 1351 H/1932 M.
Khayyāṭ-al, Abd al-Azīz dan Aḥmad al-Iyādī, Fiqh al-Mu’āmalāt wa Ṣiyagh al-Istismār Yordania-Ammān: Dār al-Mutaqaddimah li al-Nasyr, 2004 M.
Khuḍarī Bik-al, Muḥammad, Tārīkh al-Tasyrī’ al-Islāmī, Beirut: Dār al-Fikr li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī’, cet-VIII, 1387 H/1967 M
Khūlī-al, Muḥammad Abdul Azīz, Miftāḥ al-Sunnah au Tārīkh Funūn al-Ḥadīṡ, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, t. th.
Malībārī-al, Ḥamzah Abdullāh, Naẓarāt Jadīdah fī Ulūm al-Ḥadīṡ, Beirut: Dār Ibn Ḥazm li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī’, cet-I, 1416 H/1995 M.
Maḥmūd al-Subkī, Muḥammad Khaṭṭāb, Al-Manhal al-Ażbu al-Maurūd Syarḥ Sunan al-Imām Abī Dāwud, juz-I, dan II, Beirut: Mu’assasah al-Tārīkh al-Arabī, t. th.
Mubārakfūrī-al, Abū al-Ulā Muḥammad Abd al-Raḥmān bin Abd al-Raḥīm, Tuḥfah al-Aḥważī bi Syarḥ Jāmi’ al-Tirmiżī, Beirut: Dār al-Fikr li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī’, 1415 H/1995 M.
Muḥammad al-Waladī, Alī bin Ādam bin Mūsā al-Iṡyūbī, Żakhīrah al-Uqbā fī Syarḥ al-Mujtabā, Riyāḍ: Dār al-Mi’rāj al-Daulīyah li al-Nasyr, cet-I, 1416 H/1996 M.
Munawwir, Ahmad Warson Kamus al-Munawwir: Arab-Indonesia Terlengkap, Surabaya: Pustaka Progressif, cet-XIV, 1997 M.
Muslim, Abū al-Ḥusain Muslim bin al-Ḥajjāj bin Muslim al-Qusyairī al-Naisābūrī, Ṣaḥīḥ Muslim bi Syarḥ al-Nawawī, ditahkik dan ditakhrij hadis-hadisnya oleh Iṣām al-Ṣabābiṭī, Ḥāzim Muḥammad, dan Imād Āmir, Kairo: Dār al-Ḥadīṡ, cet-IV, 1422 H/2001 M.
Qāḍī Iyāḍ, Abū al-Faḍl Iyāḍ bin Mūsā bin Iyāḍ al-Yaḥṣubī, Ikmāl al-Mu’lim bi Fawāid Muslim, juz-II, ditahkik oleh Yaḥyā bin Ismāīl, Mesir: Dār al-Wafā’ li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī’, cet-I, 1419 H/1998 M.
Qanūjī-al, Ṣiddīq Ḥasan Khān, al-Ḥiṭṭah fī Żikri al-Ṣiḥāḥ al-Sittah, ditahkik oleh Alī Ḥasan al-Ḥalabī, Beirut: Dār al-Jīl dan Ammān: Dār al-Ammār, t. th.
Qāsimī-al, Jamāl al-Dīn, Qawāid al-Taḥdīṡ min Funūn Muṣṭalaḥ al-Ḥadīṡ, ditahkik dan dita’lik oleh Muṣṭafā Syaikh Muṣṭafā, Beirut: Muassasah al-Risālah, cet-I, 1425 H/2004 M.
Qusṭallānī-al, Abū al-Abbās Syihāb al-Dīn Aḥmad, Irsyād al-Sārī li Syarḥ Ṣaḥīḥ al-Bukhārī, jilid-II, Beirut: Dār al-Fikr li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tauzī’, cet-I, 1410 H/1990 M.
Ṣādiq, Ḥasan, Jużūr al-Fitnah fī al-Firaq al-Islāmīyah, Kairo: Maktabah Madbūlī, cet-I, 2004 M.
Sahāranfūrī-al, Khalīl Aḥmad bin Majīd Alī bin Aḥmad Alī al-Anṣārī al-Ḥanafī Bażlu al-Majhūd fī Ḥalli Abī Dāwud, ditahkik oleh Abū Abd al-Raḥmān Ādil bin Sa’ad, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-I, 1428 H/2007 M.
Ṣāliḥ-al, Ṣubḥi, Ulūm al-Ḥadīṡ wa Muṣṭalaḥuhu, Beirut: Dār al-Ilmi li al-Malāyīn, cet-XI, 1977 M.
Sālim, Abd al-Rasyīd, Hidāyah al-Anām bi Syarḥ Bulūg al-Marām, Kairo: Maktabah al-Syurūq, cet-III, 1426 H/2005 M.
Ṣan’ānī-al, Muḥammad bin Ismā’īl al-Amīr al-Ḥasanī, Tauḍīḥ al-Afkār li Ma’ānī Tanqīḥ al-Anẓār, juz-I, dengan Pentahkik Muḥammad Muḥyiddīn Abd al-Ḥamīd, Beirut: Dār al-Fikr, t. th.
_________. Subul al-Salām Syarḥ Bulūgh min Adillah al-Aḥkām, ditahkik oleh Iṣām al-Dīn al-Ṣibābiṭī dan Imād al-Sayyid, jilid-I, Kairo: Dār al-Ḥadīṡ, 1428 H/2007 M.
Sibā’ī-al, Muṣṭafā, al-Sunnah wa Makānatuhā fī al-Tasyrī’ al-Islāmī, Dār al-Qaumīyah li al-Ṭibā’ah wa al-Nasyr, t. th.
Sindī-al, Abū al-Ḥasan, Ḥāsyiyah al-Sindī alā Ṣaḥīḥ Muslim, dengan Pentahkik Alī bin Muḥammad al-Kindī al-Mirar, Riyāḍ: al-Mamlakah al-Arabīyah al-Sa’ūdīyah pada tahun 1432 H/1211 M.
Suyūṭī-al, Jalāluddīn Abū al-Faḍl Abdurraḥmān bin Abū Bakar, Tadrīb al-Rāwī fī Syarḥi Taqrīb al-Nawāwī, dengan pentahkik Abdurraḥmān al-Muḥammadī, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmiyyah, cet-I, 2009 M.
Syāfi’ī-al, Abū Abdillāh Muḥammad bin Idrīs, Ikhtilāf al-Ḥadīṡ, ditahkik oleh Muḥammad Aḥmad Abd al-Azīz, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-I, 1406 H/1986 M.
Aḥmad Muḥammad Syākir, al-Bāiṡ al-Ḥaṡīṡ Syarḥ Ikhtiṣār Ulūm al-Ḥadīṡ, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, t. th.
Ṭaḥḥān-al, Maḥmūd, Taisīr Muṣṭalah al-Ḥadīṡ, Beirut: Dār al-Fikr, t. th.
--------------Uṣūl al-Takhrīj wa Dirāsah al-Asānīd, Riyāḍ, Maktabah al-Ma’ārif li al-Nasyr wa al-Tauzī’, cet-III, 1417 H/1996 M.
Tarmasī-al, Muḥammad Maḥfūẓ, Manhaj Żawī al-Naẓr Syarḥ Manẓūmah alā al-Aṡar, Indonesia: Wizārah al-Syu’ūn al-Dīnīyah li al-Jumhūrīyah al-Indūnīsīyah, dengan pentahkik dan pentashih, Fatoni Masyhud Bahri, dkk, cet-I, 1429 H/2008 M.
Tirmiżī-al, Abū Ῑsā Muḥammad bin Ῑsā bin Saurah, Sunan al-Tirmiżī, Abwāb al-Ṣalāh, Bāb Mā Jā’a fī Bad’i al-Ażān, ditahkik oleh Maḥmūd Muḥammad Maḥmūd Ḥasan Naṣṣār, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-II, 1428 H/2007 M.
Walīyullāh al-Dahlawī, Aḥmad bin Abd al-Raḥīm bin Wajīh al-Dīn al-Adawī al-Qurasyī, al-Maswā Syarḥ al-Muwaṭṭa, jilid-I, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-I, 1403 H/1983 M.
Wuld Bāh, Muḥammad Mukhtār Tārīkh Ulūm al-Ḥadīṡ al-Syarīf fī al-Masyriq wa al-Maghrib, Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmīyah, cet-II, 2012 M.
Copyright (c) 2017 Al-Irfani : Jurnal Ilmu Al-Qur'an dan tafsir

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Creative commons attributtion-Share alike (DY-SA)